Конституция Республики Узбекистан
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯСЫ ТУРАЛЫ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ЗАҢЫ
Ташкент-2023
Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 2023 ЖЫЛЫ 30 СӘУІРДЕ ӨТКІЗІЛГЕН РЕФЕРЕНДУМЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ТУРАЛЫ
ҚАУЛЫСЫ
Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының референдумы туралы» Заңына, сонымен қатар Өзбекстан Республикасы Парламентінің Заң шығарушы палатасының 2023 жылғы 10 наурыздағы «Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңының жобасы бойынша Өзбекстан Республикасының референдумын өткізу туралы» № 3017-IV қаулысына және Өзбекстан Республикасы Парламентінің Сенатының 2023 жылғы 14 наурыздағы «Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңының жобасы бойынша Өзбекстан Республикасының референдумын өткізу туралы» № ПС-702–IV қаулысына сәйкес 2023 жылы 30 сәуірде Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңының жобасы бойынша Өзбекстан Республикасының референдумы өткізілді.
Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының референдумы туралы» заңының 18, 38 және 39-баптарына сәйкес және референдум өткізу жөніндегі аудандық комиссиялардың аудан бойынша референдум нәтижелері туралы хаттамалары негізінде Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы қаулы етеді:
1. Референдум нәтижесінде дауыс берушілер тізіміне қосылған 19 722 809 азаматтың жартысынан көбі, яғни 16 667 097 адам немесе 84,51%-ы референдумға қатысқандығының негізінде Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңының жобасы бойынша 2023 жылы 30 сәуірде өткізілген Өзбекстан Республикасының референдумын Өзбекстан Республикасының Конституциясына және «Өзбекстан Республикасының референдумы туралы» Заңына сәйкес өткізлді және жарамды деп танылсын.
2. Өзбекстан Республикасының 2023 жылғы 30 сәуірдегі референдумының келесі нәтижелерін бекітілсін:
дауыс беруші азаматтар тізіміне қосылған Өзбекстан Республикасының азаматтарының жалпы саны – 19 722 809;
дауыс беру бюллетенін алған азаматтар саны – 16 667 097;
дауыс беруге қатысқан азаматтар саны – 16 667 097 немесе референдумда дауыс беруші азаматтар тізіміне қосылған Өзбекстан Республикасы азаматтарының жалпы санының 84,51%-ы;
референдумда көтерілген сұраққа берілген «иә» дауыстарының саны – 15 034 608 немесе дауыс беруге қатысқан азаматтар санының 90,21%-ы;
референдумда көтерілген сұраққа қарсы берілген «жоқ» дауыстарының саны – 1 558 817 немесе дауыс беруге қатысқан азаматтар санының 9,35%-ы;
жарамсыз деп танылған дауыс беру бюллетендер саны – 73 672.
3. Дауыс беруге қатысқан 16 667 097 азаматтың жартысынан көбі, яғни 15 034 608-і немесе 90,21%-ы референдумда көтерілген «Сіз Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңын қабылдайсыз ба?» деген сұраққа «иә» деп дауыс берді.
4. Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңын 2023 жылы 30 сәуірде өткізілген Өзбекстан Республикасының референдумында жалпыхалықтық дауыс беру арқылы қабылданды деп саналсын.
5. Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңы осы қаулының ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.
6. Референдум нәтижелері ресми жарияланған күні оның орындалуын ұйымдастыру үшін Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңы және осы қаулы Өзбекстан Республикасы Парламентінің палаталарына және Өзбекстан Республикасының Президентініе жолдансын.
7. Осы қаулы, сонымен қатар референдумда қабылданған Өзбекстан Республикасының «Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы» Конституциялық Заңының мәтіні Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының веб-сайтында және ресми қайнаркөздерде жариялансын.
Орталық сайлау комиссиясының
Төрағасы
З. Низамходжаев
Ташкент қаласы,
1 мамыр 2023 жыл
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
КОНСТИТУЦИЯСЫ ТУРАЛЫ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ЗАҢЫ
2023 жылы 30 сәуірде Өзбекстан Республикасының референдумында қабылданған
1-бап. Өзбекстан Республикасының 1992 жылы 8 желтоқсанда Өзбекстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің он екінші шақырылымының он бірінші сессиясында қабылданған Өзбекстан Республикасының Конституциясына (Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы, 1993 ж., №1, 4-б.; 1994 ж., №1, 5-б.; Өзбекстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., №3-4, 27-б.; Өзбекстан Республикасы Парламенті палаталарының жаршысы, 2007 ж., №4, 162-б.; 2008 ж., №12, 637-б.; 2011 ж., №4, 100-б., №12/1, 343-б.; 2014 ж., №4, 85-б.; 2017 ж., №4, 134-б., №5, 200-б., №8, 383-б.; 2018 ж., №10, 674-б.; 2019 ж., №2, 47-б., №3, 162-б., №9, 588-б.; 2021 ж., №2, 139-б., 140-б.), оның келесі жаңа редакциясы бекітіле отырып, өзгертулер мен толықтырулар енгізілсін:
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯСЫ
ПРЕАМБУЛА
Біз, біртұтас Өзбекстан халқы,
өзінің Адам құқықтары мен бостандықтарына, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға, мемлекеттік егемендік қағидаттарына адалдығын салтанатты түрде жариялай отырып,
демократия, бостандық және теңдік, әлеуметтік әділеттілік және ынтымақтастық мұраттарына адалдығын растай отырып,
адамгершілік демократиялық мемлекет, адам, оның өмірі, бостандығы, ар-намысы мен қадір-қасиеті ең жоғары құндылық болып табылатын ашық және әділ қоғам құру үшін қазіргі және болашақ ұрпақ алдындағы жоғары жауапкершілікті мойындай отырып,
біздің мемлекеттілігімізді дамытудың үш мың жылдан астам тарихи тәжірибесіне, сондай-ақ әлемдік өркениетке баға жетпес үлес қосқан ұлы ата-бабалардың ғылыми, мәдени және рухани мұрасына сүйене отырып,
қазіргі және болашақ ұрпақ үшін елдің баға жетпес табиғи байлығын көбейтуге және қорғауға және салауатты ортаны сақтауға бел буа отырып,
халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына сүйене отырып,
ынтымақтастық, өзара қолдау, бейбітшілік пен келісім негізінде Өзбекстанның әлемдік қоғамдастықпен, ең алдымен көрші мемлекеттермен достық қатынастарын нығайтуға және дамытуға ұмтыла отырып,
азаматтардың лайықты өмірін, ұлтаралық және конфессияаралық келісімді, көпұлтты туған Өзбекстанның игілігі мен өркендеуін қамтамасыз ету мақсатын қоя отырып,
осы Конституцияны қабылдаймыз және жариялаймыз.
БІРІНШІ БӨЛІМ. НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАР
I-тарау. Мемлекеттік егемендік
1-бап.
Өзбекстан - республикалық басқару нысанындағы егемен, демократиялық, құқықтық, әлеуметтік және зайырлы мемлекет.
Мемлекеттің «Өзбекстан Республикасы» және «Өзбекстан» атауларының мәні барабар.
2-бап.
Мемлекет халықтың еркін білдіреді, оның мүдделеріне қызмет етеді. Мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалар қоғам мен азаматтар алдында жауапты.
3-бап.
Өзбекстан Республикасы ұлттық-мемлекеттік және әкімшілік-аумақтық құрылымды, мемлекеттік билік органдарының жүйесін айқындайды, өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізеді.
Өзбекстанның мемлекеттік шекарасы мен аумағына қол сұғылмайды және бөлінбейді.
4-бап.
Өзбекстан Республикасының мемлекеттік тілі - өзбек тілі.
Өзбекстан Республикасы өз аумағында тұратын ұлттар мен ұлыстардың тілдеріне, салт-дәстүрлеріне құрметпен қарауды қамтамасыз етеді, олардың дамуына жағдай жасайды.
5-бап.
Өзбекстан Республикасының заңмен бекітілген Мемлекеттік рәміздері - Туы, Елтаңбасы, Гимні бар.
Мемлекеттік рәміздер мемлекеттің қорғауында.
6-бап.
Өзбекстан Республикасының елордасы - Ташкент қаласы.
II-тарау. Халық билігі
7-бап.
Халық мемлекеттік биліктің жалғыз қайнар көзі.
Өзбекстан Республикасындағы мемлекеттік билікті халықтың мүддесі үшін және тек Өзбекстан Республикасының Конституциясымен және оның негізінде қабылданған заңдармен уәкілеттік берілген органдар жүзеге асырады.
Мемлекеттік биліктің өкілеттіктерін беру, билік органдарының қызметін Конституцияда көзделмеген тәртіппен тоқтата тұру немесе тоқтату, биліктің жаңа және параллель құрылымдарын құру конституцияға қарсы болып табылады және заң бойынша жауаптылыққа әкеп соғады.
8-бап.
Өзбекстан халқын ұлтына қарамастан Өзбекстан Республикасының азаматтары құрайды.
9-бап.
Қоғамдық және мемлекеттік өмірдің маңызды мәселелері халықтың талқылауына шығарылады, жалпыхалықтық дауыс беруге - референдумға қойылады.
Өзбекстан Республикасында референдум өткізу тәртібі заңмен айқындалады.
10-бап.
Өзбекстан халқының атынан сайланған Олий Мәжіліс пен Өзбекстан Республикасының Президенті ғана сөз сөйлей алады.
Қоғамның ешбір бөлігі, саяси партия, қоғамдық бірлестік, қозғалыс немесе жеке тұлға Өзбекстан халқының атынан сөйлей алмайды.
11-бап.
Өзбекстан Республикасының мемлекеттік билік жүйесі билікті заң шығарушы, атқарушы және сот билігіне бөлу қағидатына негізделген.
12-бап.
Өзбекстан Республикасында қоғамдық өмір әртүрлі саяси институттар, идеологиялар мен пікірлер негізінде дамиды.
Ешқандай идеологияны мемлекеттік ретінде белгілеу мүмкін емес.
13-бап.
Өзбекстан Республикасындағы Демократия адам, оның өмірі, бостандығы, ар-намысы, қадір-қасиеті және басқа да ажырамас құқықтары ең жоғары құндылық болып табылатын жалпыадамзаттық қағидаттарға негізделеді.
Демократиялық құқықтар мен бостандықтар Конституциямен және заңдармен қорғалады.
14-бап.
Мемлекет өз қызметін адамның әл-ауқатын және қоғамның тұрақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында заңдылық, әлеуметтік әділеттілік және ынтымақтастық қағидаттарында жүзеге асырады.
III-тарау. Конституция мен заңның үстемдігі
15-бап.
Өзбекстан Республикасында Өзбекстан Республикасының Конституциясы мен заңдарының сөзсіз үстемдігі танылады.
Өзбекстан Республикасының Конституциясы ең жоғары заңды күшке ие, тікелей әрекет етеді және елдің бүкіл аумағында бірыңғай құқықтық кеңістіктің негізін құрайды.
Өзбекстан Республикасының халықаралық шарттары халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларымен қатар Өзбекстан Республикасының құқықтық жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.
Егер Өзбекстан Республикасының халықаралық шартында Өзбекстан Республикасының Заңында көзделгеннен өзгеше ережелер белгіленсе, онда Өзбекстан Республикасының халықаралық шартының ережелері қолданылады.
Мемлекет және оның органдары, басқа ұйымдар, лауазымды адамдар, азаматтық қоғам институттары және азаматтар Конституция мен заңдарға сәйкес әрекет етеді.
16-бап.
Осы Конституцияның ережелерінің ешқайсысы Өзбекстан Республикасының құқықтары мен мүдделеріне, осы Конституцияның бірінші бөлімінде көзделген негізгі қағидаттар мен нормаларға нұқсан келтіре отырып түсіндірілуге жатпайды.
Өзбекстан Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік-құқықтық актілері Өзбекстан Республикасының Конституциясы негізінде және оны орындау үшін қабылданады. Бірде-бір заң немесе басқа нормативтік-құқықтық акт Конституцияның принциптері мен нормаларына қайшы келмеуі тиіс.
IV-тарау. Сыртқы саясат
17-бап.
Өзбекстан Республикасы халықаралық қатынастардың толыққанды субъектісі болып табылады.
Өзбекстанның сыртқы саясаты мемлекеттердің егемендік теңдігі, күш қолданбау немесе күшпен қауіп төндірмеу, шекаралардың мызғымастығы, мемлекеттердің аумақтық тұтастығы, дауларды бейбіт жолмен реттеу, басқа мемлекеттердің ішкі істеріне араласпау қағидаттарына және халықаралық құқықтың өзге де жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына негізделеді.
18-бап.
Өзбекстан Республикасы мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен екіжақты және көпжақты қатынастарды жан-жақты дамытуға бағытталған бейбітшіл сыртқы саясатты жүзеге асырады.
Өзбекстан Республикасы одақтар құра алады, достастықтарға және басқа мемлекетаралық құрылымдарға кіре алады, сондай-ақ мемлекеттің, халықтың, оның әл-ауқаты мен қауіпсіздігінің жоғары мүдделеріне сүйене отырып, олардан шыға алады.
__________________________________________________________________________
IX бөлім. Экономикалық, әлеуметтік, мәдени және экологиялық құқықтар
41-бап.
Әр адамның жеке меншік құқығы бар. Банктік операциялар, салымдар мен шоттардың құпиялылығы, сондай-ақ мұрагерлік құқығы заңмен қорғалған.
Әркімнің лайықты еңбекке, кәсіп пен қызмет түрін еркін таңдау құқығы бар. Онымен қоса, қауіпсіздік пен гигиена талаптарына сәйкес келетін қолайлы еңбек жағдайларына, кемсітусіз және ең төменгі жалақыдан кем емес әділ еңбек ақы алуға, сондай-ақ жұмыссыздықтан қорғалуға құқығы бар.
Ең төменгі жалақы мөлшері адамның лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету үшін белгіленеді. Әйелдерге жүктілікке немесе баласының болуына байланысты жұмысқа қабылданбау, жұмыстан шығарылу немесе жалақысын төмендету тыйым салынады.
Мемлекет азаматтарды жұмыспен қамтамасыз ету, жұмыссыздықтан қорғау және кедейлікті азайту үшін қажетті шараларды қабылдайды. Сонымен қатар, мемлекет азаматтарды кәсіби даярлау мен қайта даярлауды ұйымдастырады және қолдайды.
Мәжбүрлі еңбекке тек сот шешімімен немесе заңда көрсетілген басқа жағдайларда ғана жол беріледі. Балалардың денсаулығына, қауіпсіздігіне, адамгершілігіне, психикалық және физикалық дамуына зиян келтіретін, сондай-ақ білім алуына кедергі келтіретін еңбек түрлеріне тыйым салынады.
Әркімнің демалу құқығы бар.Жалдау бойынша жұмыс істейтіндерге демалу құқығы жұмыс уақытының ұзақтығын, демалыс және мереке күндерін, сондай-ақ жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын белгілеу арқылы қамтамасыз етіледі.
Әркім қартайған шағында, еңбек ету қабілетінен айырылу, жұмыссыздық немесе асыраушысынан айырылу жағдайларында, сондай-ақ заңда белгіленген басқа да жағдайларда әлеуметтік қамсыздандыруға құқығы бар. Заңда белгіленген зейнетақылардың, жәрдемақылардың және әлеуметтік көмектің басқа түрлерінің мөлшері ресми түрде белгіленген ең төменгі тұтыну шығыстарынан төмен болмауға тиіс.
Әркімнің тұрғын үйге құқығы бар. Сот шешімімен және заңға сәйкес ешкім де өз үйінен айырылмауы тиіс. Заңда белгіленген жағдайларда және тәртіппен өз тұрғынжайынан айырылған меншік иесіне оның құны мен шеккен залалдары алдын ала және баламалы түрде өтеледі.
Мемлекет тұрғын үй құрылысын дамытуға қолдау көрсетіп, тұрғын үйге құқықты іске асыру үшін қажетті жағдайлар жасайды. Халықтың әлеуметтік осал топтарын тұрғын үймен қамтамасыз ету тәртібі заңмен анықталады.
Әркімнің денсаулық сақтау және білікті медициналық көмек алуға құқығы бар. Өзбекстан Республикасының азаматтары мемлекет есебінен, заңмен белгіленген тәртіпте, медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға құқылы. Мемлекет денсаулық сақтау жүйесін, мемлекеттік және мемлекеттік емес нысандарын, медициналық сақтандырудың түрлі түрлерін дамытуға, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етуге арналған шараларды қабылдайды. Сондай-ақ, мемлекет дене шынықтыру мен спортты дамытуға, халық арасында салауатты өмір салтын қалыптастыруға жағдай жасайды.
Әркімнің қолайлы ортаға және оның жай-күйі туралы сенімді ақпарат алуға құқығы бар. Мемлекет азаматтардың экологиялық құқықтарын қамтамасыз ету және қоршаған ортаға зиянды әсерді болдырмау мақсатында қала құрылысы саласында қоғамдық бақылауды жүзеге асыру үшін жағдайлар жасайды.
Қала құрылысы құжаттарының жобалары заңда белгіленген тәртіппен қоғамдық талқылауға шығарылуы тиіс. Мемлекет орнықты даму қағидаты бойынша қоршаған ортаны жақсарту, қалпына келтіру және қорғау, экологиялық тепе-теңдікті сақтау бойынша шаралар қабылдайды. Мемлекет Арал өңірінің экологиялық жүйесін қорғау мен қалпына келтіру және әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін шаралар жүргізеді.
50-бап.
Әркімнің білім алуға құқығы бар. Мемлекет білім берудің үздіксіз жүйесін, оның әртүрлі түрлері мен нысандарын, мемлекеттік және мемлекеттік емес білім беру ұйымдарын дамытуға жағдай жасайды. Мемлекет мектепке дейінгі білім беру мен тәрбиелеуді дамыту үшін қажетті жағдайлар жасайды.
Мемлекет жалпы орта және бастауыш кәсіптік білім алуды қамтамасыз етеді, және жалпы орта білім міндетті болып табылады. Мектепке дейінгі білім беру, жалпы орта білім беру және тәрбиелеу мемлекеттің бақылауында болады.
Білім беру ұйымдарында ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар үшін инклюзивті білім беру мен тәрбиелеу қамтамасыз етіледі.
51-бап.
Азаматтар мемлекеттік білім беру ұйымдарында конкурстық негізде мемлекет есебінен жоғары білім алуға құқылы. Жоғары білім беру ұйымдары заңмен белгіленген академиялық еркіндікке, өзін-өзі басқаруға және зерттеу мен оқыту еркіндігіне ие.
Өзбекстан Республикасында мұғалімнің еңбегі қоғам мен мемлекеттің дамуының негізі болып саналады. Бұл еңбектің мәні салауатты, үйлесімді дамыған ұрпақты тәрбиелеу, халықтың рухани және мәдени әлеуетін сақтау мен арттыру болып табылады. Мемлекет мұғалімдердің ар-намысын, қадір-қасиетін, әлеуметтік және материалдық әл-ауқатын қорғауға, сондай-ақ олардың кәсіби өсуіне қамқорлық көрсетеді.
53-бап.
Әркімге ғылыми, техникалық және көркем шығармашылықтың еркіндігіне, сондай-ақ мәдениеттің жетістіктерін пайдалану құқығына кепілдік беріледі. Зияткерлік меншік заңмен қорғалады. Мемлекет қоғамның мәдени, ғылыми және техникалық дамуына қолдау көрсетеді.
Х. бөлім. Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері
54-бап.
Адамның құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету — мемлекеттің негізгі міндеті. Мемлекет Конституциямен және заңдармен белгіленген адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз етеді.
Әркім өз құқықтары мен бостандықтарын заңмен рұқсат етілген барлық тәсілдермен қорғауға құқылы. Әрбір адамға өз құқықтары мен бостандықтарын сотта қорғау, сондай-ақ мемлекеттік органдар мен басқа ұйымдардың, олардың лауазымды тұлғаларының заңсыз шешімдеріне, әрекеттеріне немесе әрекетсіздігіне қарсы сотқа шағымдану құқығы кепілдік беріледі. Өзінің бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру үшін әркім құзыретті, тәуелсіз және бейтарап сотқа өз ісін заңда белгіленген мерзімде қаратуға құқылы. Егер барлық мемлекетішілік құқықтық қорғау құралдары exhausted болса, әр адам Өзбекстан Республикасының заңнамасы мен халықаралық шарттарына сәйкес халықаралық органдарға адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауды сұрай алады. Әркім мемлекеттік органдардың немесе олардың лауазымды адамдарының заңсыз шешімдері, әрекеттері немесе әрекетсіздігі нәтижесінде келтірілген зиянды өтетуді талап етуге құқылы.
Адам құқықтары жөніндегі ұлттық институттар азаматтық қоғамның дамуына және адам құқықтары мәдениетін арттыруға бағытталған қолданыстағы қорғау құралдарын толықтырады. Мемлекет адам құқықтары жөніндегі ұлттық институттардың қызметін ұйымдастыруға қажетті жағдайлар жасайды.
Еңбекке жарамсыз, жалғызбасты қарттар, мүгедектігі бар адамдар және әлеуметтік осал басқа топтар мемлекеттің қорғауында болады. Мемлекет халықтың осы санаттарының өмір сүру сапасын арттыру, олардың қоғамдық және мемлекеттік өмірге толыққанды қатысуын қамтамасыз ету және өздерінің негізгі қажеттіліктерін дербес қамтамасыз ету мүмкіндіктерін кеңейту үшін шаралар қабылдайды.
Мемлекет мүгедектігі бар адамдардың әлеуметтік, экономикалық және мәдени салаларға толық қолжетімділігін қамтамасыз етеді, сондай-ақ олардың білім алуына, жұмысқа орналасуына қолдау көрсетеді және қажетті ақпаратқа кедергісіз қол жеткізу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Әйелдер мен ер адамдардың құқықтары тең.
Мемлекет қоғамдық және мемлекеттік өмірдің барлық салаларында әйелдер мен ерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігін қамтамасыз етеді.
XI бөлім. Азаматтардың міндеттері
59-бап.
Барлық азаматтар Конституцияда белгіленген міндеттерін орындауға тиіс.
Азаматтар Конституция мен заңдарды сақтау, басқалардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысын және қадір-қасиетін құрметтеу міндетіне ие.
Азаматтар Өзбекстан халқының тарихи, рухани, мәдени, ғылыми және табиғи мұрасын қорғауға міндетті. Бұл мұраны мемлекет те қорғайды.
Азаматтар қоршаған ортаға ұқыпты қарап, оны қорғауға міндетті.
Азаматтар заңмен белгіленген салықтар мен алымдарды төлеуге міндетті. Салықтар мен алымдар әділ болуы керек және азаматтардың өздерінің Конституциялық құқықтарын жүзеге асыруына кедергі келтірмеуі тиіс.
Өзбекстан Республикасын қорғау — әрбір азаматтың борышы. Азаматтар заңмен белгіленген тәртіпте әскери немесе балама қызмет атқаруға міндетті.
______________________________________________________________________
Төртінші бөлім. Әкімшілік-аумақтық және мемлекеттік құрылыс.
XVI тарау. Өзбекстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы.
83-бап.
Өзбекстан Республикасы облыстар, аудандар, қалалар, кенттер, кішлақтар, ауылдар және Қарақалпақстан Республикасынан тұрады.
84-бап.
Қарақалпақстан Республикасының, облыстардың, Ташкент қаласының шекараларын өзгерту, сонымен қатар облыстарды, қалаларды, аудандарды құру немесе жою Өзбекстан Республикасының Олий Мәжілісі келісімімен жүзеге асырылады.
XVII тарау. Қарақалпақстан Республикасы.
85-бап.
Егеменді Қарақалпақстан Республикасы Өзбекстан Республикасының құрамына кіреді.
Қарақалпақстан Республикасының егемендігі Өзбекстан Республикасымен қорғалады.
86-бап.
Қарақалпақстан Республикасы өз Конституциясына ие.
Қарақалпақстан Республикасының Конституциясы Өзбекстан Республикасының
Конституциясына қайшы болмауы тиіс.
87-бап.
Өзбекстан Республикасының заңдары Қарақалпақстан Республикасының аумағында міндетті.
88-бап.
Қарақалпақстан Республикасының аумағы мен шекарасы оның келісімісіз өзгеріле алмайды. Қарақалпақстан Республикасы өзінің әкімшілік-аумақтық құрылысына байланысты мәселелерді дербес шешеді.
89-бап.
Қарақалпақстан Республикасы Қарақалпақстан халқының референдумы негізінде Өзбекстан Республикасының құрамынан шығу құқығына ие.
90-бап.
Өзбекстан Республикасының Конституциясы шеңберінде Өзбекстан Республикасы мен Қарақалпақстан Республикасының өзара қатынастары Өзбекстан Республикасы мен Қарақалпақстан Республикасы жасаған шарттар мен келісімдермен реттеледі.
Өзбекстан Республикасы мен Қарақалпақстан Республикасы арасындағы даулар келісу рәсімдері арқылы шешіледі.
XXI тарау. Жергілікті мемлекеттік биліктің негіздері.
Азаматтардың өзін-өзі басқару органдары.
120-бап.
Облыстардағы, аудандардағы және қалалардағы (аудандық бағыныстағы қалалардан басқа) мемлекеттік биліктің өкілді органдары халық депутаттарының кеңестері болып табылады.
Халық депутаттарының кеңесін заңға сәйкес оның депутаттары арасынан сайланатын төраға басқарады.
Облыстың, ауданның, қаланың хоким лауазымын атқаратын адам бір мезгілде халық депутаттарының кеңес төрағасы лауазымын атқара алмайды.
Кеңес халық депутаттарының өкілеттік мерзімі - бес жыл. Бір адам қатарынан екі мерзімнен астам сол облыстың, ауданның, қаланың халық депутаттары кеңесінің төрағасы болып сайлана алмайды.
Халық депутаттары кеңестерінің депутаттарын сайлау тәртібі мен олардың қызметін ұйымдастыру заңмен реттеледі.
Жаңадан құрылған әкімшілік-аумақтық бірліктердегі халық депутаттарының кеңесін сайлауы халық депутаттарының кезекті жалпы сайлауына дейін қалатын кезеңнен аспайтын мерзімге өткізіледі.
121-бап.
Сәйкес аумақтағы атқарушы билікті облыстың, ауданның және қаланың хокимі басқарады.
Хокимдердің өкілеттік мерзімі - бес жыл. Бір тұлға бір облыс, аудан немесе қала хокимі болып қатарынан екі мерзімнен артық тағайындала алмайды.
Хокимдердің қызметін ұйымдастыру тәртібі заңмен анықталады.
122-бап.
Халық депутаттарының кеңес өкілеттіктеріне келесі жатады:
1) тиісті жергілікті бюджеттерді қарау және қабылдау, олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыру;
2) аумақтардың әлеуметтік-экономикалық дамыту және халықтың әлеуметтік қорғау бағдарламаларын бекіту;
3) хокимді лауазымда бекіту, оның қызметі туралы есептерді тыңдау;
4) осы Конституцияда және заңдарда көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
123-бап.
Облыстардың, аудандардың, қалалардың хокимдерінің өкілеттіктеріне келесі жатады:
1) Өзбекстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын, Олий Мәжілісі палаталарының шешімдерін, Өзбекстан Республикасы Президентінің жарлықтарын, қаулыларын мен өкімдерін, Министрлер Кабинетінің, жоғары тұрған хокимдердің және сәйкес кеңес халық депутаттарының шешімдерін орындау;
2) аумақтардың экономикалық, әлеуметтік, мәдени және экологиялық дамуын қамтамасыз етуге бағытталған шараларды жүзеге асыру;
3) жергілікті бюджетті қалыптастыру және атқару;
4) қазіргі Конституцияда және заңдарда көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
124-бап.
Ташкент қаласының мен облысының хокимін заңға сәйкес Өзбекстан Республикасының Президенті қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.
Аудандар мен қалалардың хокимдерін облыс, Ташкент қаласының әкімі қызметке тағайындайды, қызметтен босатады және халық депутаттарының сәйкес кеңесімен бекітіледі.
Аудандық бағыныстағы қалалардың хокимдерін ауданның хокимі тағайындайды, қызметтен босатады және аудандық халық депутаттарының кеңесімен бекітіледі.
125-бап.
Облыстың, ауданның және қаланың хокимі өз өкілеттігін дара басшылық негізінде жүзеге асырады және өзі басқаратын органдардың шешімдері мен іс-әрекеттері үшін дербес жауапты болады.
Облыстың, ауданның және қаланың хокимі халық депутаттарының сәйкес кеңесіне облыстың, ауданның, қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды және өзекті мәселелері бойынша есептер ұсынады, олар бойынша халық депутаттарының кеңесі сәйкес шешімдер қабылдайды.
126-бап.
Халық депутаттарының кеңесі мен хоким өз өкілеттіктері шегінде барлық ұйымдар, сондай-ақ тиісті аумақтағы лауазымды адамдар мен азаматтар орындауға міндетті шешімдер қабылдайды.
127-бап.
Кенттерде, кішлақтарда және ауылдарда, сонымен қатар қалалардың, кенттердің, кішлақтардың және ауылдардың махаллаларында төрағаны сайлайтын азаматтардың жиындары өзін-өзі басқару органдары болып табылады.
Азаматтардың өзін-өзі басқару органдары мемлекеттік билік органдары жүйесіне кірмейді және заңнамаға сәйкес азаматтардың мүдделерін, тарихи даму ерекшеліктерін, сонымен бірге ұлттық құндылықтарды, жергілікті әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді ескере отырып, жергілікті маңызы бар мәселелерді дербес шешу құқығына ие.
Мемлекет азаматтардың өзін-өзі басқару органдарының қызметін жүзеге асыру үшін қажетті жағдайлар жасайды, сонымен бірге заңда айқындалған өкілеттіктерін іске асыру барысында оларға көмек көрсетеді.
Азаматтардың өзін-өзі басқару органдарының сайлау тәртібі, қызметінің ұйымдастырылуы және өкілеттіктері заңда айқындалған.
XXII тарау. Сайлау жүйесі.
128-бап.
Өзбекстан Республикасының азаматтары мемлекеттік биліктің өкілді органдарына сайлануға және оларды сайлауға құқылы. Әр сайлаушы бір дауысқа ие. Дауыс беру құқығы, теңдік және ерік білдіру бостандығы заңмен кепілдендірілген.
Өзбекстан Республикасының Президентін, Өзбекстан Республикасының Олий Мәжілісі Заң шығарушы палатасына, Қарақалпақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесіне, облыстардың, аудандардың, қалалардың мемлекеттік билік органдарына сайлау, олардың өкілеттіктерінің конституциялық мерзімі аяқталған жылы, қазан айының үшінші декадасының бірінші жексенбісінде өткізіледі, мерзімнен бұрын сайлау өткізу туралы осы Конституцияда қарастырылған жағдайлардан басқа. Сайлау жалпыға бірдей, тең және тікелей сайлау құқығы негізінде, құпия дауыс беру арқылы өткізіледі. Сайлау құқығына он сегіз жасқа толған Өзбекстан Республикасының азаматтары ие.
Өзбекстан Республикасының Президенті Өзбекстан Республикасының Президентін мерзімнен бұрын сайлау өткізуге құқығына ие.
Өзбекстан Республикасы Олий Мәжілісінің Сенатының мүшелері Қарақалпақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің, сонымен бірге облыстардың, аудандардың және қалалардың өкілді мемлекеттік билік органдары депутаттарының тиісті бірлескен отырыстарында құпия дауыс беру арқылы сайланады. Бұл сайлау аталған депутаттар өз міндеттерін атқаруға кіріскеннен кейін бір ай ішінде өткізіледі.
Сот шешімімен әрекет қабілеттілігі жоқ деп танылған, сот үкімімен бас бостандығынан айырылған адамдар сайлануға құқылы емес.
Сот шешімімен әрекет қабілеттілігі жоқ деп танылған, сондай-ақ ауыр және аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін сот үкімімен бас бостандығынан айырылған адамдар сайлауға қатысу құқынан тек заңға сәйкес және соттың шешімімен айырылуы мүмкін. Басқа жағдайларда азаматтардың сайлау құқықтарын тікелей немесе жанама түрде шектеуге жол берілмейді.
Өзбекстан Республикасының азаматы мемлекеттік биліктің екі және одан көп өкілді органының депутаты болып сайлана алмайды.
Сайлау өткізу тәртібі заңмен айқындалады.
129-бап.
Өзбекстан Республикасының Президентін, Өзбекстан Республикасының Олий Мәжлісін, облыстардың, аудандардың және қалалардың мемлекеттік билік өкілді органдарын сайлауды ұйымдастыру және өткізу, сонымен бірге Өзбекстан Республикасының референдумын өткізу үшін Өзбекстан Республикасының Олий Мәжілісімен Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы құрылады. Оның қызметінің негізгі қағидаттары тәуелсіздік, заңдылық, алқалылық, ашықтық және әділдік болып табылады.
Орталық сайлау комиссиясы Өзбекстан Республикасындағы сайлау комиссиялары жүйесін басқарады, өз қызметін тұрақты негізде жүзеге асырады және өз қызметінде Өзбекстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын басшылыққа алады.
Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының мүшелері Қарақалпақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі, облыстық және Ташкент қаласының халық депутаттары Кеңестерінің ұсынысы бойынша Өзбекстан Республикасының Олий Мәжілісінің Заң шығару палатасы мен Сенаты тарапынан сайланады.
Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының төрағасы комиссия мүшелері арасынан Өзбекстан Республикасының Президентінің ұсынысы бойынша комиссия отырысында бес жылдық мерзімге сайланады. Бір адам Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының төрағасы лауазымына қатарынан екі мерзімнен артық сайлана алмайды.
XXIII тарау. Сот билігі
130-бап.
Өзбекстан Республикасында сот төрелігін тек сот жүзеге асырады. Өзбекстан Республикасындағы сот билігі заң шығарушы жəне атқарушы биліктен, саяси партиялардан, азаматтық қоғамның басқа институттарынан тəуелсіз жұмыс істейді.
131-бап.
Өзбекстан Республикасындағы сот жүйесі мен соттардың жұмыс тəртібі заңмен белгіленеді. Төтенше соттарды құруға жол берілмейді.
Өзбекстан Республикасының Конституциялық Соты заң шығарушы жəне атқарушы билік актілерінің Конституцияға сəйкестігі туралы істерді қарайды. Конституциялық Сотты Өзбекстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Өзбекстан Республикасы Олий Мажлис Сенаты Өзбекстан Республикасының Жоғарғы Судьялар Кеңесі ұсынған саясат жəне құқық саласындағы мамандар арасынан, оның ішінде Қарақалпақстан Республикасының өкілінен сайлайды. Конституциялық Соттың судьялары қайта сайлану құқығынсыз он жылдық мерзімге сайланады. Өзбекстан Республикасының Конституциялық Соты өз құрамынан Өзбекстан Республикасы Конституциялық Сотының төрағасын жəне оның орынбасарын бес жыл мерзімге сайлайды.
Өзбекстан Республикасының Конституциялық Соты:
1) Өзбекстан Республикасының Конституциясының Өзбекстан Республикасының заңдарына жəне Өзбекстан Республикасы Олий Мажлис палаталарының қаулыларына, Өзбекстан Республикасы Президентінің жарлықтарына, қаулылары мен өкімдеріне, үкімет қаулыларына, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімдеріне сəйкестігін анықтайды, Өзбекстан Республикасының мемлекетаралық шарттық жəне басқа міндеттемелері;
2) Өзбекстан Республикасының Конституциясының Өзбекстан Республикасының конституциялық заңдарына - Өзбекстан Республикасының Президенті қол қойғанға дейін, Өзбекстан Республикасының халықаралық шарттарына - Өзбекстан Республикасының Президенті қол қойғанға дейін сəйкестігін анықтайды. Өзбекстан Республикасының ратификациялау туралы заңдарына;
3) референдумға шығарылатын мəселелердің Өзбекстан Республикасының Конституциясына сəйкестігі туралы қорытынды береді;
4) Қарақалпақстан Республикасы Конституциясының Өзбекстан Республикасының Конституциясына, Қарақалпақстан Республикасы заңдарының Өзбекстан Республикасының заңдарына сəйкестігі туралы қорытынды береді;
5) Өзбекстан Республикасының Конституциясы мен заңдарының нормаларына түсіндірме береді;
6) Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттар бастамашылық еткен Өзбекстан Республикасы Конституциясының белгілі бір жағдайда қолданылатын нормативтік құқықтық актілерге сəйкестігі туралы өтінішін қарайды;
7) конституциялық іс жүргізу практикасын жалпылау нəтижелері бойынша жыл сайын Өзбекстан Республикасы Олий Мажлисінің палаталарына жəне Өзбекстан Республикасының Президентіне елдегі конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы ақпарат ұсынады;
8) Өзбекстан Республикасының Конституциясымен жəне заңдарымен оның құзыретіне жатқызылған басқа да істерді қарайды. Азаматтар мен заңды тұлғалар Өзбекстан Республикасының Конституциялық Сотына сотта қаралуы аяқталған белгілі бір іс бойынша сот оларға қатысты қолданған заңның Конституцияға сəйкестігі туралы жəне егер барлық басқа сот қорғау құралдары таусылған болса, шағымдануға құқылы. Конституциялық Соттың шешімі ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді. Конституциялық Соттың шешімі түпкілікті болып табылады жəне шағымдануға жатпайды. Конституциялық Сот қызметінің ұйымдастырылуы мен тəртібі заңмен белгіленеді.
134-бап.
Өзбекстан Республикасының Жоғарғы Соты азаматтық, қылмыстық, экономикалық жəне əкімшілік іс жүргізу саласындағы сот билігінің жоғарғы органы болып табылады. Өзбекстан Республикасының Жоғарғы Соты қабылдаған актілер түпкілікті болып табылады жəне Өзбекстан Республикасының бүкіл аумағында орындалуы міндетті. Өзбекстан Республикасының Жоғарғы Соты төменгі сатыдағы соттардың сот қызметін қадағалауға құқылы. Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы мен оның орынбасарларын Өзбекстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Өзбекстан Республикасы Олий Мажлисінің Сенаты бес жылдық мерзімге сайлайды. Бір адам қатарынан екі мерзімнен артық Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Сотының төрағасы, төрағасының орынбасары болып сайлана алмайды.
Өзбекстан Республикасының Жоғарғы судьялар кеңесі судьялар қауымдастығының тəуелсіз органы болып табылады, судьялар корпусының құрылуын, сот билігінің тəуелсіздігінің конституциялық қағидасының сақталуын қамтамасыз етеді. Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Судьялар Кеңесінің Төрағасы мен оның орынбасарын Өзбекстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Өзбекстан Республикасы Олий Мажлисінің Сенаты бес жылдық мерзімге сайлайды. Бір адам қатарынан екі мерзімнен артық Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Судьялар кеңесінің төрағасы, төрағасының орынбасары болып сайлана алмайды. Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Судьялар Кеңесінің ұйымдастырылуы мен тəртібі заңмен белгіленеді.
Судьялар тəуелсіз, тек Конституция мен заңға бағынады. Судьялардың сот төрелігін жүзеге асырудағы қызметіне қандай-да бір араласуға жол берілмейді жəне заңға сəйкес жауапкершілікке əкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді. Судьяларға ешкімнің тиісуіне болмайды. Мемлекет судьяның жəне оның отбасы мүшелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Судьяны белгілі бір істі қараудан шеттетуге, оның өкілеттігін тоқтатуға немесе тоқтата тұруға, басқа лауазымға ауыстыруға заңда белгіленген тəртіппен жəне негіздер бойынша ғана жол беріледі. Сотты қайта ұйымдастыру немесе тарату судьяны қызметінен босатуға негіз бола алмайды. Судьялар сенатор, мемлекеттік биліктің өкілді органдарының депутаттары бола алмайды. Судьялар саяси партиялардың мүшелері бола алмайды, саяси қозғалыстарға қатыса алмайды, сондай-ақ ғылыми, шығармашылық жəне оқытушылық қызметтен басқа ақылы қызметпен айналыса алмайды.
Барлық соттарда істерді қарау ашық. Істерді жабық отырыста қарауға заңда белгіленген жағдайларда ғана жол беріледі.
Сот билігінің актілері барлық мемлекеттік органдар мен басқа ұйымдардың, лауазымды тұлғалары мен азаматтары үшін міндетті болып табылады.
Өзбекстан Республикасында сот ісін жүргізу өзбек, қарақалпақ тілдерінде немесе белгілі бір елді мекен тұрғындарының көпшілігінің тілінде немесе заңға сəйкес басқа тілде жүргізіледі. Іс жүргізіліп жатқан тілді білмейтін іске қатысушы тұлғаларға іс материалдарымен толық танысу, аудармашы арқылы сот процестеріне қатысу жəне сотта ана тілінде сөйлеу құқығы қамтамасыз етіледі.
Соттардың қызметін қаржыландыру тек Өзбекстан Республикасының Мемлекеттік бюджетінен жүзеге асырылады жəне сот төрелігін толық жəне тəуелсіз жүзеге асыруға мүмкіндік беруі керек.
XXIV тарау. Адвокатура
141-бап.
Жеке жəне заңды тұлғаларға кəсіби заңгерлік көмек көрсету үшін адвокатура жұмыс істейді. Адвокатураның қызметі заңдылық, тəуелсіздік жəне өзін-өзі басқару принциптеріне негізделеді. Адвокатура қызметінің ұйымдастырылуы мен тəртібі заңмен белгіленеді.
Адвокаттың кəсіби міндеттерін жүзеге асыруы кезінде оның қызметіне араласуға жол берілмейді. Адвокатқа кедергісіз жəне құпия кездесу, клиентімен кеңесу үшін жағдайлар жасалған. Адвокат, оның ар-намысы, қадір-қасиеті жəне кəсіби қызметі мемлекет қорғауында болады жəне заңмен қорғалады.
Тарау XXV. Прокуратура
143-бап.
Өзбекстан Республикасының аумағында заңдардың дəл жəне біркелкі орындалуын қадағалауды Өзбекстан Республикасының Бас прокуроры жəне оның қарамағындағы прокурорлар жүзеге асырады.
Прокуратура органдарының бірыңғай орталықтандырылған жүйесін Өзбекстан Республикасының Бас прокуроры басқарады. Қарақалпақстан Республикасының Прокурорын Өзбекстан Республикасының Бас Прокурорының келісімі бойынша Қарақалпақстан Республикасының жоғарғы өкілді органы тағайындайды. Облыстық, аудандық жəне қалалық прокурорларды Өзбекстан Республикасының Мемлекеттік прокуроры тағайындайды. Өзбекстан Республикасы Бас Прокурорының, Қарақалпақстан Республикасы прокурорының, облыс, аудан, қала прокурорларының өкілеттік мерзімі - бес жыл. Бір адам Өзбекстан Республикасының Бас прокуроры қызметін қатарынан екі мерзімнен артық атқара алмайды.
Өзбекстан Республикасының прокуратура органдары өз өкілеттіктерін басқа мемлекеттік органдардан, басқа ұйымдардан, лауазымды тұлғалардан тəуелсіз, тек Өзбекстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына бағыну арқылы жүзеге асырады. Прокурорлар өз өкілеттіктері мерзімінде саяси партияларға жəне саяси мақсаттарды көздейтін басқа да қоғамдық бірлестіктерге мүшелігін тоқтата тұрады. Прокуратура органдарының ұйымдастырылуы, өкілеттіктері жəне қызмет тəртібі заңмен белгіленеді.
Өзбекстан Республикасының аумағында қылмысқа қарсы жедел-іздестіру, тергеу жəне басқа да арнайы функцияларды дербес жүзеге асыратын жеке ұйымдарды, қоғамдық бірлестіктерді жəне олардың бөлімшелерін құруға жəне олардың жұмысына тыйым салынады. Заңдылық пен құқықтық тəртіпті, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауда құқық қорғау органдарына қоғамдық бірлестіктер мен азаматтар жəрдемдесе алады.
XXVI тарау. Қаржы, ақша жəне банк жүйесі
147-бап.
Өзбекстан Республикасының өзінің бірыңғай қаржы, ақша жəне банк жүйесі бар.
Өзбекстан Республикасының мемлекеттік бюджеті республикалық бюджеттен, Қарақалпақстан Республикасының бюджетінен жəне жергілікті бюджеттерден тұрады. Өзбекстан Республикасының Мемлекеттік бюджетін қалыптастыру жəне атқару рəсімдері ашықтық пен айқындық қағидаттары негізінде жүзеге асырылады. Азаматтар мен азаматтық қоғам институттары Өзбекстан Республикасының Мемлекеттік бюджетінің қалыптасуы мен атқарылуына қоғамдық бақылауды жүзеге асырады. Азаматтардың жəне азаматтық қоғам институттарының бюджет процесіне қатысу тəртібі мен нысандары заңмен белгіленеді.
Өзбекстан Республикасының аумағында бірыңғай салық жүйесі жұмыс істейді. Салықтарды белгілеу құқығы Өзбекстан Республикасының Олий Мажлисіне тиесілі.
Өзбекстан Республикасының ақша бірлігі сом болып табылады. Сом Өзбекстан Республикасының бүкіл аумағында жалғыз шектеусіз заңды төлем құралы болып табылады. Өзбекстан Республикасының Орталық банкі Өзбекстан Республикасының аумағында заңды төлем құралы ретінде банкноттарды айналымға шығаруға жəне айналымнан шығаруға айрықша құқылы.
Өзбекстан Республикасының банк жүйесі Өзбекстан Республикасының Орталық банкінен жəне банктерден тұрады. Өзбекстан Республикасының Орталық банкі ақша-несие жəне валюта саясатын əзірлейді жəне жүзеге асырады. Өзбекстан Республикасының Орталық банкі банктердің қызметін реттейді, елдегі банктік жəне төлем жүйелерінің тұрақты жұмысын қамтамасыз етеді. Өзбекстан Республикасының Орталық банкі өз міндеттерін орындауда тəуелсіз. Өзбекстан Республикасы Орталық банкінің қызметін ұйымдастыру тəртібі заңмен белгіленеді.
XXVII тарау. Қорғаныс жəне қауіпсіздік
152-бап.
Өзбекстан Республикасының Қарулы Күштері Өзбекстан Республикасының мемлекеттік егемендігі мен аумақтық тұтастығын, бейбіт өмірі мен халқының қауіпсіздігін қорғау үшін құрылады. Қарулы Күштердің құрылымы мен ұйымдастырылуы заңмен белгіленеді.
Өзбекстан Республикасы өзінің қауіпсіздігін қажетті жеткіліктілік деңгейінде қамтамасыз ету үшін Қарулы Күштерді ұстайды.
